در باب کتاب‌درمانی
نوشته کِرِن دالی ۱Keren Dali, University of Denver
ترجمه میترا عزتی چهارقلعه۲کارشناس ارشد مدیریت اجرایی، کتابدار کتابخانه ملت تکاب، آذربایجان غربی
فصلنامه مطالعات خواندن، دوره ۱، شماره ۳، بهار ۱۳۹۹
[… کتابداران ممکن است کتاب‌درمانی را به‌عنوان نوعی مشاوره خوانندگان تصور کنند، اما درواقع یک عمل بسیار متمایز است. کتاب‌درمانی یا خواندن‌درمانی۳Reading therapy شامل دو نوع فعالیت عمده می‌شود:
- روان‌درمانی برای بهبود سلامت ذهنی و جسمی یک فرد که به کتاب‌ها متکی است؛ و
- استفاده از کتاب‌ها برای کمک به حل معضلات و مشکلات زندگی افرادی که دارای زمینه‌های پزشکی نیستند.
نوع اول اغلب کتاب‌درمانی بالینی و نوع دوم کتاب‌درمانی رشدی نامیده می‌شود. کتاب‌درمانی بالینی برای خوانندگانی است که مشکلات روانی شناخته‌شده دارند و کتاب‌درمانی رشدی، جمعیت‌های سالم را هدف قرار می‌دهد.
اغلب کتابدارها با این موضوع موافق هستند که کتاب‌درمانی بالینی خارج از حیطه وظایف آن‌هاست مگر اینکه در کتابخانه‌های ویژه، به‌عنوان بخشی از یک گروه که متشکل از چند پزشک، روان‌شناس و مشاور است کار کنند. سردرگمی اصلی کتابداران در رابطه با کتاب‌درمانی رشدی است که مانند مشاوره خوانندگان برای افرادی ارائه می‌شود که سلامت روانی دارند. بااین‌وجود بین مشاوره (که به خواننده اجازه می‌دهد سرِ رشته را دست بگیرد و خواسته‌اش را اظهار کند) و درمان (شناسایی نیازهای یک فرد که حتی ممکن است خودش نسبت به آنها آگاهی کامل نداشته باشد و توصیه به خواندن مطالبی که برایش ضروری است) تفاوت وجود دارد.
«لطفاً کتاب خوبی درباره مهاجران پیشنهاد کنید؟» سؤالی کاملاً مُجاز در مشاوره خوانندگان است و دست کتابدار برای پیشنهاد، از داستان تاریخی گرفته تا داستان معاصر، از داستان احساس‌برانگیز۴poignant یا فلسفی گرفته تا داستان طنز و شاد باز است. این سؤال چیزی است که قطعاً یک مشاور خوانندگان آموزش‌دیده می‌تواند به آن پاسخ دهد. خواننده ممکن است مهاجر باشد یا نباشد و ممکن است برای درخواست چنین کتابی دلایل زیادی داشته باشد. حال سناریو را کمی تغییر می‌دهیم: «من سال‌ها پیش کشورم را ترک کرده‌ام اما هنوز آمریکا را خانه خودم حس نمی‌کنم. من هنوز سازگار نشده‌ام و به همین دلیل افسرده‌ام. می‌توانید کتاب خوبی پیشنهاد کنید که کمک کند این مشکل را حل کنم؟» کتابداران به‌عنوان متخصصان دلسوز و آماده‌خدمت که با خوانندگان سروکار دارند طبیعتاً ممکن است وسوسه شوند که یک «کتاب خوب» درباره تنهایی، گذر از وضعیت غم، روحیه‌بخشی و مواجهه با مشکل پیشنهاد کنند. اما اجازه دهید کمی مکث کنیم. این سؤال یک سؤال کتاب‌درمانی است. خواننده به دنبال حل مشکل گذار طولانی به زندگی جدید است و کتابدارها (یا کتاب‌ها) ممکن است بهترین منبع برای کمک نباشند.
این واقعیت که کتابداران تصادفاً دریافته‌اند برخی کتاب‌ها برایشان خاصیت «التیام‌بخشی» داشته‌‌اند، به این معنا نیست که آزاد هستند این کتاب‌ها را به‌عنوان «درمان» به سایر خوانندگان تجویز کنند. اگر استعاره دارو را درباره خواندن صادق بدانیم، این قیاس نیز اجتناب‌ناپذیر است: شما داروی خودتان را به کس دیگری تجویز نمی‌کنید حتی اگر آن دارو شما را درمان کرده باشد.
فراتر از این امر، کتاب درمان نمی‌کند. عمل خواندن نیز درمان نمی‌کند. درمان در گفتگوهایی رخ می‌دهد که توسط یک درمانگر ماهر هدایت می‌شود. علاوه بر این قرار دادن رمان‌های موضوعی و مسئله‌حل‌کن، در دسترس افراد پریشان، نوجوانان و کودکان، به امید اینکه مشکلاتشان را حل کند یک خطر آشکار است. کاتون۵Chatton می‌نویسد «کتابداران نباید فکر کنند که با قرار دادن رمان‌های موضوعی در دسترس کودکان مشکل‌دار در کتابخانه کتاب‌درمانی انجام می‌دهند» (ص ۳۳۷؛ ۱۹۹۸) ممکن است کودکان و نوجوانانی که تحت‌فشار هستند به‌طور مستقل توانایی شناختی و عاطفی کافی برای پردازش این منابع را نداشته باشند. علاوه بر این آنها تجربه کافی در زندگی ندارند.
هیچ کتابی به‌خودی‌خود «درمان» نمی‌کند.
هرچه قدر هم کتاب‌ها قدرتمند باشند، نباید درباره ظرفیت درمانی آنها اغراق شود. کتاب‌های مربوط به سوءاستفاده، اعتیاد و افسردگی به‌طور خودکار «درمانی» نیستند… آنها فقط کتاب‌هایی در مورد موضوع خاص هستند. باید گفت، ترویج «فهرست‌های کتاب‌های درمانی» اساساً گمراه‌کننده است. آنها فقط کتاب‌هایی درباره یک موضوع خاص هستند که ارزش درمانی خاصی ندارند. اینکه آنها بهبودبخش یا تشدیدکننده باشند به نحوه استفاده از آنها وابسته دارد. همه ما می‌دانیم، آنها حتی می‌توانند خطر «یکدلی بیش‌ازحد با شخصیت‌ها»۶over-identification را ایجاد کنند و برای خوانندگان آسیب‌زا باشند.
در یکی از راهنماهای کتاب‌درمانی در وب‌سایت ناولیست۷Novelist که توسط کِلِر بیرس۸Clare Byers با عنوان «کتاب‌درمانی جنگ» نوشته شده است، به منبعی با عنوان «فهرست‌های کتاب‌درمانی: کمک به نوجوانان برای مواجهه با دنیای امروز»۹Bibliotherapy Booklists: Helping Young Children Cope in Today’s World اشاره شده است که می‌توان از آن به‌عنوان نمونه‌ای از یک منبع کاملاً مسئولانه نام برد. مؤلفان آن تأکید می‌کنند معمولاً که این کتاب‌ها توسط «درمانگران کارآزموده» استفاده می‌شوند و اینکه «عناوین پیشنهادشده نمی‌توانند جایگزین مشاوره‌های تخصصی شوند»
کتاب‌درمانی یک عمل خطرناک است و نمی‌توان آن را ساده‌سازی کرد. این کار با فراهم‌آوری اطلاعات و مشاوره خواندن متفاوت است.
«درمانگر کیست: کتاب یا شخصی که خواندن را هدایت می‌کند؟» این سؤال محدوده مسئله موردنظر ما را نشان می‌دهد. کتاب‌درمانی، خواه بالینی یا رشدی، انجام یک جستجوی موضوعی در بانک اطلاعاتی کتابخانه، تدوین کتابشناسی در مورد موضوع درمانی و سپس تحویل کتاب نیست. [کتاب‌درمانی رشدی] شامل آموزش شناسایی مشکلات، شناسایی عناوین مناسب برای هر سن و آموزش روش‌های مناسب درگیرکردن دانشجویان در بحث‌هایی هدایت‌کننده است که منجر به مهارت‌های حل مسئله و مواجهه با آن می‌شود. (کاتالانو۱۰Catalano ۲۰۰۸، ص ۲۱)
رهنمودهایی برای کتابدارها
هم در کتاب‌درمانی رشدی و هم بالینی، کلیدواژه اصلی «درمان» است. تمرکز روی این کلمه کلیدی برای کمک به کتابداران در پیشی گرفتن از مرزهای حرفه‌ای آنها بسیار مهم است. عامل مهم دیگر آگاهی از محدودیت‌های حرفه‌ای است. کتابداران چه کاری نمی‌توانند انجام دهند؟
- آنها نمی‌توانند تشخیص دهند. تشخیص در دل درمان است. گفتگوی یک‌به‌یک با خواننده یا ارتباط با آنها در یک گروه کتاب‌خوانی، ممکن است باعث شود کتابداران فکر کنند با خوانندگان سالمی سروکار دارند که تحولاتی را در زندگی تجربه می‌کنند، اما در حقیقت ممکن است آنها بیماری روانی داشته باشند. برخی از اختلالات روانی آن‌قدر مرموز هستند که حتی تشخیص دقیق آنها برای متخصصان بالینی باتجربه نیز دشوار است.
- آنها نمی‌توانند با پیامدهای منفی احتمالی خواندن، خواه یک پاسخ عاطفی منفی باشد (مثلاً گریه، عصبانیت) یا یک رفتار منفی (فریاد زدن، آسیب رساندن به اموال) به‌صورت حرفه‌ای مواجه شوند. این امر به‌ویژه برای کار با خوانندگان در باشگاه‌های کتاب و گروه‌های خواندن بسیار مهم است. برخی از کتابداران گروه‌هایی برای بلندخوانی ایجاد می‌کنند و از آنها به‌عنوان گروه‌های کتاب‌درمانی یاد می‌کنند و آن را خدمتی برای افرادی که تحولاتی در زندگی تجربه می‌کنند یا دچار سوءاستفاده و یا بیماری هستند در نظر می‌گیرند. این کتابداران بدون اینکه شایستگی‌های لازم را کسب کرده باشند خود را «کتاب‌درمان‌گر۱۱bibliotherapist» می‌نامند. اگر احساسات و تجربیات منفی خوانندگان که مدت‌ها سرپوشیده بودند، در اثر جلسات خواندن بروز کنند، آیا کتابداران ابزارها، مهارت‌های لازم و شرایط مناسب را برای پیگیری و پشتیبانی از خوانندگان برای راهنمایی روان‌شناختی طولانی‌مدت را دارند؟ جواب قاطع این سؤال «نه» است.
- آنها نمی‌توانند کتابی را که شخصاً همه آن را نخوانده‌اند، تجویز کنند. با ارائه مشاوره در مورد خواندن، ما اغلب به یادداشت ناشر در پشت جلد کتاب‌ها، مرور کتاب‌ها، نظرات سایر خوانندگان و منابع دیگر اعتماد می‌کنیم. به‌عبارت‌دیگر، می‌توانیم کتابی را پیشنهاد کنیم که خودمان آن را نخوانده باشیم. در کتاب‌درمانی، بسیار مهم است که کتابداران تجربه دست اولی با هر کتاب داشته باشند، زیرا آنها نه‌تنها باید محتوای کتاب را بدانند، بلکه باید بتوانند تأثیر یک کتاب را بر روی خوانندگان ارزیابی کنند.
جدول خلاصه زیر می‌تواند برای درک تفاوت بین کتاب‌درمانی و مشاوره خوانندگان راهگشا باشد:
| عمل | کتاب‌درمانی بالینی | کتاب‌درمانی رشدی | مشاوره خوانندگان |
| تعریف | روان‌درمانیِ متکی بر کتاب‌ها برای بهبود سلامت ذهنی و جسمی فرد | ستفاده از کتاب برای کمک به یک فرد برای حل مشکلات زندگی و مشکلاتی که زمینه پزشکی ندارند | پیشنهاد کتاب و منابع دیگر برای لذت، سرگرمی و احتمالاً خودآموزی |
| فعالیت اصلی | درمان: شناسایی نیازهای شخص که حتی ممکن است خودش درک کاملی از آنها نداشته باشد و تجویز خواندنی‌های موردنیاز وی | پیشنهاد خواندنی: به خواننده اجازه می‌دهد سرِ رشته را دست بگیرد و خواسته‌اش را اظهار کند | |
| مخاطب هدف | افرادی که سلامت روان آنها دچار مشکل است | افرادی که سلامت روانی دارند اما مشکلات و مسائلی را تجربه می‌کنند | افرادی که سلامت روانی دارند و ممکن است در حال تجربه مشکلات و مسائلی باشند یا نباشند |
| آیا کتابداران می‌توانند انجام دهند؟ | بله، اما فقط به‌عنوان بخشی از یک گروه متنوع با همکاری متخصصان درمان (پزشکان، مددکاران اجتماعی، روانشناسان و غیره)؛ آموزش کتاب‌درمانی ممکن است اختیاری یا اجباری باشد | بله، اگر آموزش کافی دیده باشد؛ به‌تنهایی یا با همکاری متخصصان و مربیان درمانی | بله |
| مبتنی بر کدام تخصص کتابداران است؟ | شناخت منابع خواندنی و تجربه‌های خواندن | ||
| یا کتابداران می‌توانند کتابی را پیشنهاد کنند که آن را نخوانده‌اند؟ | خیر | خیر | بله |
کتابدارانی که می‌خواهند کار کتاب‌درمانی انجام دهند باید از قاعده ساده پیروی کنند:
مرز بین پیشنهاد و تجویز را بدانید. مراجعان، شایسته بهترین کتابداران، یعنی کتابدارانی که قادرند پیشنهاد دهند، هستند، اما کتابداران نباید اجازه دهند که غرور بر فروتنی غلبه کند. کتابداران نباید بدون داشتن شایستگی‌های لازم به درمان بپردازند و باید به خاطر داشته باشند که کلام کتابداران در هنگام درمان «ارجاعی۱۲referral» است! (استورم۱۳Sturm ، ۲۰۰۳ ، ص ۱۷۷).کتابدارانی که می‌خواهند کار کتاب‌درمانی انجام دهند باید از قاعده ساده پیروی کنند:
راه‌حل جایگزین این است که کتابداران به دنبال آموزش باشند. به‌طور خاص در ایالات‌متحده، دوره‌ای با عنوان «مدرک تسهیل‌گری کاربردی شعر»۱۴CAPF (Certified Applied Poetry Facilitator) وجود دارد که کتابداران می‌توانند آن را دریافت کنند:
مدرک تسهیل‌گری کاربردی شعر، با فراهم کردن زمینه‌‌ای بی‌نظیر، درآمیختگی دانش و عشق به ادبیات و نوشتار را در کنار شناخت اصول روانشناسی و پویایی گروهی آموزش می‌دهد. اگرچه این آموزش‌ها برای کار با افراد سالم طراحی شده است، اما کتابداران را قادر می‌کند تفاوت بین «عادی بودن» و «آسیب‌دیدگی» را بدانند و بتواند تشخیص دهند که چه زمانی فرد مضطرب باید به یک متخصص بهداشت روان ارجاع داده شود.۱۵http://www.nfbpt.com/summary.html
یک کتابدار آموزش‌دیده که مدرک معتبری نیز در کتاب‌درمانی دارد، می‌تواند با جمعیت سالم کار کند یا زیر نظر یک درمانگر یا پزشک به‌عنوان عضوی از یک گروه درمانی که ترکیبی از تخصص‌های مختلف است، فعالیت کند. در این شرایط، فرصت مغتنمی برای کتابدارها ایجاد می‌شود که بدون اینکه ناخواسته زندگی خوانندگان را پیچیده کنند با موفقیت در کتاب‌درمانی مشارکت کنند.
در چنین شرایطی است که کتابدارها خدماتی را ارائه می‌کنند که در آن تبحر دارند: مشاوره خوانندگان. مشاوره خوانندگان که شامل تعاملات فردی و تعامل در گروه‌های خواندن است، فعالیتی باارزش و قدرتمند است. برای مهم‌تر جلوه دادن آن لازم نیست آن را به‌عنوان کتاب‌درمانی جا بزنیم. کتابدارها، بدون اینکه بخواهند نقش یک درمانگر را بازی کنند، می‌توانند به‌عنوان مشاوران خوانندگان، تغییراتی در زندگی خوانندگان ایجاد کنند. اگر آنها بخواهند به کتاب‌درمانی ورود کنند لازم است فهم درستی از شایستگی‌های موردنیاز و مسئولیت‌هایشان داشته باشند. به همین ترتیب، آنها باید تشخیص دهند که سهم و عاملیت بالقوه آنها در کار کتاب‌درمانی به‌عنوان یک متخصص درزمینه خواندن چیست.
در خواندن نیز همچون زندگی مخاطراتی۱۶risks وجود دارد. بااین‌وجود، ما خود را از دوچرخه‌سواری برای اینکه ممکن است تصادف کنیم یا از یک غذای بی‌نظیر برای اینکه ممکن است مسمومیت غذایی ایجاد کند، محروم نمی‌کنیم. عنوان یک فرد، ما مخاطره را می‌پذیریم چراکه می‌خواهیم تجربه کنیم. به‌عنوان یک حرفه‌مند نیز ما برای خوانندگان، دنیایی از تجربه خواندن را عرضه می‌کنیم. ما می‌توانیم آن دوچرخه مثالی را به آنها بدهیم اما نمی‌توانیم قول بدهیم که زمین نخواهند خورد. ما مطمئناً می‌توانیم کتاب مناسبی را پیشنهاد کنیم، اما نمی‌توانیم نتیجه و برآمد۱۷outcome خواندن را پیش‌بینی کنیم. ما نمی‌توانیم تضمین کنیم که یک کتاب باعث می‌شود آنها احساس بهتری داشته باشند، چون می‌دانیم ممکن است حتی درست برعکس عمل کند. این بر عهده خواننده است که مخاطره را بپذیرد؛ ما فقط می‌توانیم تجربه کردن را تسهیل کنیم.
منابع:
Catalano, Amy. “Making a Place for Bibliotherapy on the Shelves of a Curriculum Materials Center: The Case for Helping Pre-Service Teachers Use Developmental Bibliotherapy in the Classroom.” Education Libraries: Children’s Resources 31, no. 1 (2008): http://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ824774.pdf ;
Chatton, Barbara. “Apply with Caution: Bibliotherapy in the Library.” Journal of Youth Services in Libraries 1, no. 3 (1988): 334-337; Sturm, Brian W. “Reader’s Advisory and Bibliotherapy: Helping or Healing?” Journal of Educational Media & Library Sciences 41, no. 2 (2003): 171-179.
این متن ترجمه مقاله‌ای با مشخصات زیر است:
Dali, Keren (2014) On Bibliotherapy
پاسخ دهید